Zastanawiało Cię kiedyś, co kryje się pod hasłem “dostępność” na stronach www i w aplikacjach? To ważny aspekt projektowania stron, ale często bagatelizowany. Dostępność (ang. accessibility) oznacza „możliwość korzystania” z funkcji lub właściwości danego systemu / produktu.

Wyróżniamy trzy rodzaje dostępności: dostępność architektoniczną, informacyjno-komunikacyjną i cyfrową. W niniejszym artykule skupimy się na dostępności cyfrowej.

Dostępność cyfrowa odnosi się do projektowania produktów cyfrowych w taki sposób, aby były łatwo dostępne i użyteczne dla różnorodnych grup użytkowników, włączając osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Dzięki dostępności cyfrowej strony internetowe, aplikacje mobilne i inne rozwiązania cyfrowe stają się dostępne dla osób o różnym zakresie słuchu, ruchu, wzroku czy zdolności poznawczych. Głównym celem jest zapewnienie, aby wszyscy użytkownicy, niezależnie od swoich umiejętności czy ograniczeń, mieli równy dostęp do informacji i funkcji.

Dlaczego tworzenie produktów dostępnych dla wszystkich użytkowników jest takie ważne?

Dostępność jest kwestią etyczną i sprawiedliwości społecznej i każdy użytkownik powinien mieć równy dostęp do informacji i usług, niezależnie od sytuacji. Internet ma być otwarty dla praktycznie każdego, niezależnie od używanego sprzętu, oprogramowania, języka, lokalizacji czy umiejętności.

Zalety dostosowania produktów do dostępności cyfrowej:

• Projektowanie produktów dostępnych cyfrowo zwiększa potencjalną liczbę użytkowników, dzięki rozszerzeniu rynku docelowego. Nie chodzi tu tylko o osoby z niepełnosprawnościami. Takie elementy jak czytelne czcionki, kontrastowe kolory czy intuicyjne interakcję wpłyną pozytywnie na odbiór u wszystkich użytkowników.
• Dostępna cyfrowo strona działa sprawniej na urządzeniach mobilnych, a dostępne cyfrowo treści łatwiej przeglądać użytkownikom.
• Dostępność cyfrowa wpływa także pozytywnie na pozycjonowanie stron, bo wyszukiwarki internetowe chętniej i sprawniej wynajdują na nich treści.
• Dodatkowo tworzenie dostępnych produktów może wpłynąć pozytywnie na reputację marki, ponieważ coraz więcej klientów ceni firmy, które pokazują zaangażowanie w tworzenie produktów dostępnych dla wszystkich.

Dostępność Cyfrowa to też obowiązek

Od września 2020 roku każda strona internetowa należąca do podmiotu publicznego musi posiadać deklarację dostępności, a od czerwca 2021 roku także każda aplikacja mobilna. To prawo wynika z ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, która weszła w życie 4 kwietnia 2019 roku.

Ta ustawa wymaga, aby strony internetowe i aplikacje mobilne spełniały konkretne kryteria dostępności, określone w załączniku do ustawy. Wymagania te są zgodne z wytycznymi WCAG na poziomie AA, co oznacza, że produkty cyfrowe powinny być dostępne dla jak największej liczby użytkowników, z niewielkimi ograniczeniami.

Ważną częścią tego przepisu jest obowiązek umieszczenia deklaracji dostępności na każdej stronie internetowej i w każdej aplikacji mobilnej. Dokument ten informuje użytkowników o poziomie dostępności danego serwisu i zobowiązuje do regularnego monitorowania dostępności oraz podjęcia działań w przypadku jej braku.

Kolejną istotną zmianą, którą trzeba mieć na uwadze, jest fakt, że od czerwca 2025 roku w życie wejdzie European Accessibility Act, (EAA), regulacja obejmująca nie tylko instytucje publiczne, ale także podmioty prywatne. To kompleksowe prawo ma na celu zwiększenie dostępności cyfrowej we wszystkich obszarach życia, co przyczyni się do większej równości i ułatwi korzystanie z usług internetowych dla wszystkich użytkowników.

Kto korzysta z dostępności?

Niestety dostępność nie jest jeszcze powszechnie znanym tematem. Czasem jest kojarzona bardziej z dodatkowym kosztem i wysiłkiem niż z korzyściami jakie daje, a przez to wykluczana jest spora grupa użytkowników. Według WHO szacuje się, że 1,3 miliarda ludzi doświadcza znacznej niepełnosprawności.

Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2022 roku w Polsce było 2,3 miliona osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności lub stopniu niezdolności do pracy. Według gov.pl osób z prawnie potwierdzonymi niepełnosprawnościami jest ponad 3 mln, ale w rzeczywistości może być ich od 4 do 7 mln.

Pierwszą grupą, o której każdy z nas pomyśli, a która korzysta z dostępności są osoby z niepełnosprawnościami. Jednak z dostępności cyfrowej korzysta dużo więcej osób np. osoby starsze, a w pewnych sytuacjach każdy z nas.

Przykłady grup użytkowników korzystających z dostępności:

• słabowidzących i niewidomych,
• słabosłyszących, niesłyszących i głusi,
• osób z niepełnosprawnością ruchową,
• osób starszych i dzieci,
• osób mających problem z odróżnianiem kolorów np. daltoniści,
• osób cierpiących na padaczkę fotogenną,
• osób z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami poznawczymi,
• osób z dysleksją,
• osób nieobeznanych z technologią czy używających starszej generacji urządzeń,
• cudzoziemcy,
• osoby mające trudności z koncentracją,
• każdy z nas w określonych sytuacjach.

Jak zapewnić dostępność produktów cyfrowych?

Podczas tworzenia produktów cyfrowych istotne jest uwzględnienie wytycznych dostępności cyfrowej od samego początku procesu tworzenia oraz w trakcie jego utrzymywania. Wiodącym standardem w tej kwestii jest Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), które skupiają się na czterech kluczowych zasadach:
postrzegalności, funkcjonalności, zrozumiałości i solidności.

• Postrzegalność wymaga, aby informacje były dostępne dla wszystkich zmysłów użytkowników, co może oznaczać stosowanie alternatywnych tekstów dla elementów graficznych.
• Funkcjonalność odnosi się do działania interfejsu, które powinno być możliwe zarówno za pomocą myszki, jak i klawiatury.
• Zrozumiałość mówi o potrzebie klarowności treści i interfejsu, aby były zrozumiałe dla szerokiego grona użytkowników.
• Solidność z kolei oznacza, że treść powinna być zgodnie interpretowana przez różne technologie wspomagające, takie jak czytniki ekranowe.

Dostępność cyfrowa stron internetowych obejmuje szereg aspektów, w tym kodowanie, interfejs użytkownika i treści, które powinny być dostępne dla wszystkich użytkowników. Uwzględnienie zasad dostępności nie tylko zwiększa dostępność dla osób z niepełnosprawnościami, ale także poprawia jakość i użyteczność produktów cyfrowych dla wszystkich użytkowników.

Przykłady elementów z listy kontrolnej WCAG:

• odpowiedni kontrast kolorów,
• opis alternatywny grafik informacyjnych,
• transkrypcje, bądź napisy CC w filmach,
• dodawanie transkrypcji tekstowej w nagraniach audio,
• intuicyjna i logiczna nawigacja,
• starannie zaprojektowane komunikaty o błędach w formularzach,
• możliwość korzystania ze strony przy powiększeniu jej o min. 200%,
• poruszanie się tylko za pomocą klawiatury,
• dodanie wyszukiwarki lub mapy strony,
• powtarzalne menu na każdej podstronie.

Choć najlepiej projektować z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami pod okiem eksperta, nie zawsze jest to możliwe. Istnieją jednak narzędzia oraz zasoby dostępne na rynku, które mogą wspomóc w testowaniu dostępności produktów.

Przykłady sytuacji w których każdy z nas korzysta z rozwiązań dostępności cyfrowych:

• Zmiana kontrastu na stronie lub powiększenie treści. Oślepiające słońce potrafi mocno zmniejszyć widoczność na ekranie, w tej sytuacji duży kontrast kolorów jest mocno przydatny. Osobie noszącej okulary na co dzień może przydać się opcja powiększenia treści na stronie w sytuacji, gdy zapomni wziąć okularów z domu.
• Korzystanie z funkcji łatwiejszego czytania: Funkcje dostępności, takie jak podkreślanie słów lub sylab, zwiększanie odstępów między słowami lub zmniejszanie ilości tekstu na stronie, mogą ułatwić czytanie i zrozumienie dla wszystkich użytkowników, zwłaszcza przy długich blokach tekstu.
• Korzystanie z alternatywnych treści wideo: Osoby pełnosprawne mogą korzystać z napisów lub transkrypcji wideo, aby lepiej zrozumieć mówioną treść, zwłaszcza w hałaśliwym otoczeniu lub w miejscach, gdzie nie mogą odtworzyć dźwięku.
• Ułatwienia w obszarze nawigowania klawiaturą: Funkcje dostępności, takie jak skróty klawiaturowe i prostsza nawigacja, mogą ułatwić korzystanie z komputerów dla osób, które nie są biegłe w obsłudze myszy lub touchpada lub po prostu nie mają myszki pod ręką/
• Zastosowanie technologii rozpoznawania mowy: Osoby pełnosprawne mogą korzystać z technologii rozpoznawania mowy do szybkiego wprowadzania tekstu lub kontrolowania urządzeń, co może być przydatne podczas prowadzenia rozmów telefonicznych lub wykonywania zadań w trybie „hands-free” np. prowadzenie samochodu czy noszenie dziecka na rękach
• Praca na różnych urządzeniach i platformach: Dostępność interfejsów i aplikacji na różnych urządzeniach, w tym na smartfonach, tabletach, laptopach i desktopach, sprawia, że korzystanie z nich jest łatwiejsze i bardziej intuicyjne dla wszystkich użytkowników.

Podsumowanie

Zapewnienie dostępności nie jest jedynie kwestią moralną, ale także strategiczną. Firmy projektujące aplikacje webowe powinny brać pod uwagę dostępność od samego początku procesu projektowania, aby tworzyć produkty, które są łatwo dostępne dla wszystkich użytkowników, niezależnie od ich indywidualnych potrzeb i ograniczeń.